Γιατί έσκασε η κρίση; Γιατί δεν βγαίνουμε από την κρίση;, του Διανέλου Γεωργούδη

Γιατί έσκασε η κρίση; Γιατί δεν βγαίνουμε από την κρίση;

Υπάρχουν διάφορα αίτια, αλλά το βασικό αίτιο είναι το πέραν κάθε λογικής φούσκωμα του πελατειακού κράτους πριν την κρίση, και η διατήρησή του εντός της κρίσης. Εδώ οι αριθμοί.

https://www.facebook.com/antiantimnimonio/photos/2199668180058687

Αυτό το γράφημα αποτυπώνει τις κύριες δυο παραμέτρους διαχείρισης των κρατικών οικονομικών και εξηγεί με αρκετή σαφήνεια τον κύριο λόγο του δημοσιονομικού εκτροχιασμού που χρεοκόπησε την χώρα στις αρχές του 2010 (δηλ. που μας άφησε εκτός αγορών οπότε για την χρηματοδότηση του κράτους δεν υπήρχε εναλλακτική από να ζητηθεί μνημονιακή βοήθεια από την Ευρωζώνη).

Οι δυο παράμετροι που αποτυπώνονται είναι, πρώτον, το πραγματικό ΑΕΠ σε αποπληθωρισμένες τιμές σταθερής αγοραστικής αξίας. Καθώς η αξία ενός ευρώ μεταβάλλεται από έτος σε έτος όταν κανείς θέλει να συγκρίνει απόλυτα στοιχεία διαφορετικών χρονικών περιόδων καλό είναι να μην χρησιμοποιεί αριθμούς σε τρέχοντα ευρώ αλλά σε ευρώ σταθερής αξίας.[1] H Eurostat δημοσιεύει για κάθε χώρα πίνακες αποπληθωρισμού με βάση την αγοραστική αξία του ευρώ σε αυτή την χώρα το 2010 το οποίο επιτρέπει αντικειμενική σύγκριση του ΑΕΠ. Η δεύτερη παράμετρος που χρησιμοποιώ είναι η συνολική κρατική δαπάνη για μισθοδοσία γενικής κυβέρνησης και για κοινωνικές παροχές (σε χρήμα ή σε είδος). Αυτές οι δαπάνες αντιστοιχούν στο 65%-75% όλων των πρωτογενών δαπανών του κράτους και άρα δίνουν μια επαρκή γενική εικόνα. Και επιπλέον είναι ο κύριος μηχανισμός του πελατειακού συστήματος.

Ως συγκριτική βάση χρησιμοποιείται η κατάσταση της χώρας το 1995, όταν τα δημοσιονομικά ήταν πιο ορθολογικά. Το 1995 λοιπόν είναι μια καλή βάση για να αντιληφθεί κανείς το φούσκωμα του πελατειακού κράτους την δεκαετία του 2000. Οι αριθμοί για το 1995 ορίζονται ως πρότυπο 100 και από κει και πέρα μπορούμε να δούμε πως μεταβάλονται ποσοστιαία. Στο κάτω μέρος του γραφήματος παρατίθενται και οι απόλυτοι αριθμοί στους οποίους βασίζεται το γράφημα. Βλέπουμε λοιπόν το 2009 το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 50% εν σχέσει με το 1995 (από 159 δις στα 239 δις ευρώ σταθερής αξίας) και γι’ αυτό στο γράφημα η μπλε γραμμή του ΑΕΠ βρίσκεται στο 150. Το 2009 οι δαπάνες για μισθούς και παροχές αυξήθηκε σημαντικά περισσότερο κατά 120% (από 37 δις στα 81 δις), και γι’ αυτό στην κόκκινη γραμμή φτάνουμε στο 220. Τέλος το 1995 το ποσοστό του ΑΕΠ που καταναλώθηκε από αυτές τις κρατικές δαπάνες ήταν 23% ενώ το 2009 ήταν το 34%, ή με άλλα λόγια το μερίδιο της οικονομικής πίτας για μισθούς και παροχές αυξήθηκε κατά 45% (καθώς το 34% είναι κατά 45% υψηλότερο του 23%). Η κίτρινη γραμμή λοιπόν αποτυπώνει του φούσκωμα του μεριδίου του ΑΕΠ της χώρας που πηγαίνει στους αντίστοιχους δικαιούχους, κυρίως δημόσιους υπαλλήλους και συνταξιούχους, και για το 2009 βρίσκεται στο 145.

Το γράφημα περιγράφει την δημοσιονομική πολιτική που εφαρμόστηκε πριν την κρίση (δηλ. μέχρι και το 2009) και μετά το σκάσιμο της κρίσης (από το 2010 μέχρι το 2016, τελευταίο έτος με δεδομένα της Eurostat).

Βλέπουμε λοιπόν ότι πριν από την κρίση οι κρατικές δαπάνες για μισθούς και παροχές αυξανόντουσαν σημαντικά πιο γρήγορα από την αύξηση του ΑΕΠ, δηλ. εντέλει από τις δυνατότητες της οικονομίας. Η ψαλίδα (σε ροζ χρώμα) ήταν σχετικά σταθερή μέχρι και το 2004, και μεγάλωσε εκρηκτικά στην τριετία 2007-9. Ο λόγος είναι ότι το 2007 η οικονομία σταμάτησε να αναπτύσσεται και μπήκε σε σημαντική ύφεση. Παρότι όμως η οικονομική πίτα μίκραινε οι κρατικές δαπάνες συνέχισαν να αυξάνονται λες και όλα πήγαιναν καλά.[2] Επίσης βλέπουμε ότι το μερίδιο του ΑΕΠ για τις κρατικές δαπάνες που αυξανόταν σχετικά σταθερά μέχρι το 2007, μετά αυξήθηκε απότομα. Στην τριετία 2007-9 η κυβέρνηση Καραμανλή προσπάθησε να αποκρύψει το γεγονός ότι η παραγωγική οικονομία είχε ήδη αρχίσει να καταρρέει ρίχνοντας δανεικό χρήμα στην αγορά. Εξού ο εκτροχιασμός των δημοσιονομικών και το σκάσιμο της κρίσης.

Ενδιαφέρον έχει και η δημοσιονομική πολιτική που εφαρμόστηκε στην χώρα μας εντός της κρίσης. Όπως βλέπουμε στο γράφημα η ψαλίδα μεταξύ κρατικών δαπανών και ΑΕΠ δεν έκλεισε, που σημαίνει ότι σε παραβίαση του μνημονίου ο κρατισμός διατηρήθηκε ανέπαφος. Έτσι βλέπουμε στον πίνακα στο κάτω μέρος του γραφήματος ότι οι κρατικές δαπάνες για μισθοδοσία και κοινωνικές παροχές είναι σήμερα 64 δις, δηλαδή περισσότερα από το 2005 στα 63 δις όταν τότε κανείς δεν μιλούσε για “λιτότητα”. Όμως σήμερα το ΑΕΠ της χώρας είναι 20% χαμηλότερο από τότε που σημαίνει ότι όλο το βάρος της κρίσης έχει πέσει στον ιδιωτικό τομέα. Αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι το ΑΕΠ της χώρας σήμερα βρίσκεται εκεί που ήταν το 1999. Όσο για το μερίδιο του ΑΕΠ που καταναλώνεται σήμερα γι’ αυτές τις κρατικές δαπάνες είναι μεγαλύτερο απ’ ότι ήταν προ κρίσης, 35% σήμερα έναντι 28% το 2007 και 23% το 1995. Χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι όταν σήμερα το πραγματικό ΑΕΠ της χώρας βρίσκεται μόλις 16% πάνω του 1995, οι κρατικές δαπάνες για μισθοδοσία και κοινωνικές παροχές βρίσκονται 72% πάνω του 1995. Κτίσαμε ένα κρατικοδίαιτο κράτος. [3]

Άλλο εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι παρότι οι κρατικές δαπάνες για μισθούς και κοινωνικές παροχές μειωνόντουσαν μέχρι και το 2013 αυτό σταμάτησε να συμβαίνει από το 2014 και μετά. Ο λόγος είναι σαφής. Το 2014 κυρίως μέσω της υπερφορολόγησης είχε πλέον κλείσει την δημοσιονομική τρύπα καθιστώντας έτσι εφικτό την διατήρηση των πελατειακών δαπανών 70% πάνω του 1995. Οι υποχρεώσεις της χώρας για πρωτογενές πλεόνασμα χρηματοδοτήθηκαν με περαιτέρω αύξηση των φορολογικών εσόδων που άρχισε το 2014 επί Σαμαρά και συνεχίστηκε το 2015-16 επί Τσίπρα. Έτσι όταν τα συνολικά κρατικά έσοδα (άμεσοι και έμμεσοι φόροι και εισφορές) το 2013 ήταν 70.2 δις, μεταξύ του 2014 και 2016 αυξήθηκαν στα 71,8 73,2 και 76.7 δις. Το αποτέλεσμα της διατήρησης των υψηλών κρατικών δαπανών (π.χ. σήμερα η συνταξιοδοτική δαπάνη είναι η υψηλότερη της Ευρωπαϊκής Ένωσης [4]) και άρα αντίστοιχα υψηλών φόρων κατέστησαν αδύνατο να πάρει μπρος η παραγωγική οικονομία. Έτσι όταν όλα τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη τα έτη 2013-2016 είχαν σημαντική ανάπτυξη η Ελλάδα είναι στάσιμη.

Το συμπέρασμα είναι ότι αύξηση του κρατισμού είναι ο κύριος λόγος που πυροδότησε την κρίση, και η διατήρηση του κρατισμού είναι και ο κύριος λόγος που συνεχίζεται η κρίση. Αντί στην χώρα να εφαρμοστεί η οικονομική πολιτική που όριζε το μνημόνιο, δηλαδή η δημοσιονομική προσαρμογή να επιτευχθεί κατά τα 2/3 από μείωση δαπανών, διαδοχικές κυβερνήσεις επέλεξαν να αυξήσουν την φορολογία. Έτσι επί κυβέρνησης Γιώργου Παπανδρέου η δημοσιονομική προσαρμογή επιτεύχθηκε κατά το 65% μέσω της αύξησης των κρατικών εσόδων και επί κυβέρνησης Σαμαρά κατά 90% με αύξησης των κρατικών εσόδων. Όσο για την σημερινή κυβέρνηση Τσίπρας μοιάζει να μην κάνει τίποτα άλλο από το να προσπαθεί να μαζέψει χρήματα. [5] Και παρά τις δομικές μεταρρυθμίσεις που ζητούσε το μνημόνιο όλες οι παθογένειες της οικονομίας (γραφειοκρατία, διαφθορά, αργή δικαιοσύνη, συντεχνιακά προνόμια) εν πολλοίς διατηρήθηκαν.

Σημειώσεις:

[1] Για το πόσο εσφαλμένη εντύπωση περί ανάπτυξης ή ύφεσης προκύπτει όταν δεν χρησιμοποιούνται ευρώ σταθερής αξίας δείτε εδώ https://www.facebook.com/antiantimnimonio/photos/1861106260581549/

[2] Οι δυο παράμετροι, ΑΕΠ και κρατικές δαπάνες, δεν είναι ανεξάρτητες καθώς η αύξηση των κρατικών δαπανών είναι χρήμα “που πέφτει στην αγορά” και άρα αυξάνει το ΑΕΠ και μάλιστα πολλαπλασιαστικά. Με άλλα λόγια μέρος του ΑΕΠ της χώρας ιδίως την περίοδο μετά το 2004 είναι πλασματικό καθώς δεν αποτυπώνει παραγωγή αλλά κατανάλωση δανεικών χρημάτων. Με την υπόθεση ότι ο πολλαπλασιαστής είναι 1,5 τότε από ένα πρόχειρο υπολογισμό προκύπτει ότι το παραγωγικό (μη πλασματικό) ΑΕΠ του 2009 ήταν 225 δις.

[3] Το πιο κρατικοδίαιτο στα κράτη του λεγόμενου ευρωπαϊκού νότου https://www.facebook.com/antiantimnimonio/photos/2007129972645843/

[4] Εδώ ένα γράφημα για την συνταξιοδοτική δαπάνη πολλών κρατών της Ευρώπης και που αποκαλύπτει τον συσχετισμό μεταξύ υψηλής δαπάνης και χαμηλής ανάπτυξης https://www.facebook.com/antiantimnimonio/photos/1911975778827930/

[5] Το πως διαδοχικές κυβερνήσεις επέλεξαν την αύξηση της φορολογίας αντί της μείωσης των δαπανών και μάλιστα η κυβέρνηση ΝΔ επί Σαμαρά με χειρότερη ακόμα επίδοση από την κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ επί Παπανδρέου και την κυβέρνηση Σύριζα χειρότερη απ’ όλες περιγράφεται σε αυτό το άρθρο https://www.facebook.com/notes/1793647683994074

Διανέλος Γεωργούδης, Νοέμβρης 2017