Οι διαπραγματευτές της κρίσης

Η διαπραγμάτευση είναι μία εξαιρετικά σύνθετη και απαιτητική πολιτική διαδικασία που προϋποθέτει: 

• Αξιοπιστία,
• Στόχο,
• Σχέδιο,
• Στρατηγική,
• Συμμάχους στην Ευρώπη,
• Συναίνεση στην Ελλάδα

Λαμβάνοντας υπόψιν τα πραγματικά δεδομένα και τις υπάρχουσες δυνατότητες της κάθε εποχής συγκρίνουμε τα αποτελέσματα της κάθε διαπραγματεύσης.

Α) Η διαπραγμάτευση Γ. Παπανδρέου

Η Ελλάδα το 2010 βρέθηκε με την πλάτη στον τοίχο.

α) Το μεγαλύτερο έλλειμμα της χώρας εκείνη την εποχή ήταν αυτό της ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑΣ.
Λίγες μέρες μετά τις εκλογές του '09, απηυδισμένοι οι ευρωπαίοι αναφώνησαν "The game is over. We need serious statistics" μόλις έμαθαν πως τελικά το έλλειμμα δεν θα ήταν 6% (όπως τους διαβεβαίωνε η ελληνική κυβέρνηση ακόμη και 2 μέρες πριν τις εκλογές) για το '09 αλλά 12,5%. Ο Καραμανλής άφησε κληρονομιά στην Ελλάδα τον χαρακτηρισμό "Greek statistics" και γίναμε ο περίγελως της Ευρώπης. (Υπενθύμιση: είχαμε και βεβαρημένο παρελθόν. Η Ελλάδα είχε οδηγηθεί σε επιτήρηση και το 2005 μετά την απογραφή Αλογοσκούφη)

β) Δεν υπήρχε μηχανισμός στήριξης και ούτε ήταν πρόθυμοι οι ευρωπαίοι, μέχρι τον Μάρτιο του '10, να δημιουργήσουν. 
"Πάρτε μέτρα και θα ηρεμήσουν οι αγορές" έλεγαν οι ευρωπαίοι. Δεν είχαν καταλάβει πως το πρόβλημα είναι συστημικό και όχι μόνο ελληνικό (όπως τους προειδοποιούσε ο Παπανδρέου) και πως οι αγορές, μετά το κραχ της Lehman Brothers το '08, ήταν ανήσυχες και επιφυλακτικές. Παρόλο που η τότε κυβέρνηση πήρε 2 φορές μέτρα μέχρι τον Μάρτιο του '10, παρόλο που ο προυπολογισμός για το'10 προέβλεπε μείωση ελλείμματος κατά 4%, οι αγορές δεν ηρεμούσαν όσο δεν έβλεπαν δηλώσεις στήριξης απο την Ευρώπη. Υπόψιν: αν και αυτά τα μέτρα πάρθηκαν με σκοπό να αποφύγει η κυβέρνηση το κλείσιμο των αγορών - και κατ' έκταση το μνημόνιο, εντούτοις όμως προκάλεσαν τεράστιες αντιδράσεις και έγιναν μεγάλες απεργίες και πορείες στις 5 και 11 Μαρτίου. Βρείτε μου τους "προδότες" που μας έβαλαν "με σχέδιο" στο μνημόνιο.

γ) Ο τότε πρόεδρος της ΕΚΤ Τρισέ  απειλούσε την Ελλάδα με τραπεζική ασφυξία.

δ) Το πρωτογενές έλλειμμα του '09 έφτασε τα 24+ δις ευρώ. 

Περίπου δηλαδή όσο ήταν όλοι οι μισθοί καί οι συντάξεις για το '10 και που έπρεπε να βρεθεί άμεσα τρόπος (δανεικά) να καλυφθεί αυτο το έλλειμμα για να μην κηρύξει η τότε κυβέρνηση στάση πληρωμών #θηλειά

ε) Υπήρχε τιμωρητική διάθεση των ευρωπαικών κυβερνήσεων ως προς την Ελλάδα (κυρίως λόγω των greek statistics Καραμανλή).
Η άποψη που έλεγε πως πρέπει να κοπεί το προβληματικό μέλος της ευρωζώνης για λόγους παραδειγματισμού ήταν σε αρκετές χώρες επικρατούσα αφού η Ελλάδα, με μόλις το 2% του ευρωπαικού ΑΕΠ, θεωρούνταν μικρή οικονομική δύναμη. Άλλωστε.... 

στ) Στο καταστατικό της ευρωζώνης προβλέπεται η ρήτρα ΜΗ διάσωσης των χωρών που κινδυνεύουν με χρεοκοπία. 
Η ρήτρα προφανώς και μπήκε για να συνετίζει τις κυβερνήσεις των χωρών της ευρωζώνης. Παρά τις αρκετές αντίθετες φωνές στην Ευρώπη, εν τέλει, αυτή η ρήτρα παραβιάστηκε σιωπηρά. Πάντως, η συγκεκριμένη ρήτρα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αναβλητικότητα λήψης αποφάσεων για βοήθεια στην Ελλάδα απο τις (συντηρητικές) ευρωπαικές κυβερνήσεις και έτσι χάθηκε πολύτιμος διαπραγματευτικός χρόνος.

ζ) το κλίμα των ευρωπαίων πολιτών για την Ελλάδα: "Οι έλληνες είναι απατεώνες και πρέπει να τιμωρηθούν". 

Δημοσιεύματα δυναμίτιζαν το κλίμα και δυσχέραιναν τις διαπραγματεύσεις. Για παράδειγμα το περιοδικό Focus είχε βγάλει πρωτοσέλιδο με το… κωλοδάχτυλο της Αφροδίτης της Μήλου να γράφει "Οι απατεώνες της ευρωπαικής οικογένειας".

η) Η κυβέρνηση δεν γνώριζε το ακριβές ύψος του ελλείμματος (στο 12,5% υπολογιζόταν - αργότερα μάθαμε πως τελικά έφτασε το 15,6%) καθώς και το ύψος της ύφεσης του '09 (στο 2% υπολογιζόταν - αργότερα μάθαμε πως έφτασε το 3,2%).

Δεν γνώριζε ενδεχόμενα λάθη στους πολλαπλασιαστές της ύφεσης (αν και οι πολλαπλασιαστές δεν θα ήταν... "λάθος", αν απο την αρχή υπήρχε στοιχειώδης συναίνεση και κοινωνική ειρήνη και εφαρμόζονταν όλες οι μεταρρυθμίσεις ταυτόχρονα, απο την πρώτη μέρα). 
Με λίγα λόγια, στις διαπραγματεύσεις του 2010, κανείς δεν ήξερε ότι το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο από όσο το υπολόγιζαν τότε.

θ) Η Ευρώπη αποτελούνταν από ηγέτες όπως ο Σαρκοζί, ο Μπερλουσκόνι, ο Τρισέ, ο Αλμούνια, (Μέρκελ κ Σόιμπλε είναι στανταράκια),.......

Μέσα σε αυτο το πλαίσιο (έλλειψη μηχανισμών, ανύπαρκτο ευρωπαικό σχέδιο αντιμετώπισης κρίσεων, εχθρική Ευρώπη, έλλειψη συμμάχων,...) ο Γ. Παπανδρέου έγινε "πατίνι" και γύρισε τον κόσμο όλο να πείσει κυβερνήσεις, να βρει συμμάχους και σχέδιο για να αποφύγει την άτακτη κατάρρευση της χώρας.

Τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων

i) οι ευρωπαίοι πείστηκαν και δημιουργήθηκε εκ του μηδενός και σε χρόνο ρεκόρ ο μηχανισμός στήριξης 

ii) Η διαπραγμάτευση έγινε με τέτοιο τρόπο που η Ελλάδα απέφυγε bank run, capital control, κλειστές τράπεζες,…
(Η ύφεση για το 2010 έφτασε το 3,5% (περίπου στα επίπεδα του '09) ενώ ταυτόχρονα είχαμε μείωση του ελλείμματος πάνω από 5% σε έναν χρόνο (ρεκόρ προσαρμογής). Φανταστείτε πόσες μονάδες υψηλότερα θα έφτανε η ύφεση αν συνέβαινε αυτό που συνέβη το '15. Δυστυχώς όμως, επειδή έγινε με τέτοιο τρόπο η διαπραγμάτευση, ο κόσμος τότε δεν κατάλαβε πως η χώρα χρεοκόπησε -αυτό δηλ. που κατάλαβε κυρίως 5 χρόνια αργότερα- και πως η μόνη εναλλακτική του μνημονίου ήταν η επιστροφή στη δραχμή)

iii) Η τότε διαπραγμάτευση πέτυχε να εξασφαλίσει το μεγαλύτερο πακέτο στήριξης στην παγκόσμια ιστορία, δάνειο ύψους 110 δις, με επιτόκιο 4-5% περίπου (τη στιγμή που δεν μας δάνειζε κανείς - ούτε ο Πούτιν έδινε ρούβλια). Συνοδευόταν απο ένα μνημόνιο συνεργασίας -δηλ. μια διακρατική συμφωνία με όρους δανεισμού- το οποίο σε γενικές γραμμές προσανατολιζόταν στη μείωση των δημοσίων δαπανών, στις ιδιωτικοποιήσεις, στην πάταξη της φοροδιαφυγής και στην επιτάχυνση διαρθρωτικών αλλαγών τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα (όπως το άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων, μείωση δημοσίων υπαλλήλων, κλπ). Επίσης πέτυχε την προστασία της πρώτης κατοικίας, την μείωση οικονομικών ανισοτήτων και ένα κοινωνικά δίκαιο πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της κρίσης (πχ οι συντάξεις κάτω απο 1000 ευρώ δεν μειώθηκαν)

(Να συμπληρώσουμε: Το μνημόνιο συνεργασίας κατ'αρχάς βοήθησε την Ελλάδα, μιας και "αγοράζαμε" πολύτιμο χρόνο ούτως ώστε «να αλλάξουμε για να μη βουλιάξουμε» και να αποφύγουμε την άτακτη χρεοκοπία (με ο,τι αυτό συνεπάγεται), και δευτερευόντως την ΕΕ με τη σταθερότητα του ευρώ).

iv) 1,5 χρόνο αργότερα, έχοντας για διαπραγματευτικά όπλα τις θυσίες του ελληνικού λαού, τη μείωση του πρωτογενούς ελλείμματος πάνω απο 80% και τις (όποιες) μεταρρυθμίσεις είχαν γίνει, με σκληρή διαπραγμάτευση που κράτησε σχεδόν 16 ώρες ήρθε νέα συμφωνία με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο κούρεμα χρέους στην παγκόσμια ιστορία. 

Κούρεμα χρέους πάνω απο 100 δις, νέο δάνειο ύψους 130 δις με συνολικό επιτόκιο ~3% (σε αυτό προστέθηκαν τα δανεικά απο το πρώτο μνημόνιο), μεγαλύτερο χρόνο αποπληρωμής, το οποίο θα συνοδευόταν απο μέτρα ύψους 11 δις για τα επόμενα 2 χρόνια προκειμένου να πιάσουμε το στόχο του ύψους του πρωτογενούς πλεονάσματος.

ΣΥΝΟΛΟ: 240 δις δανεικά με συνολικό επιτόκιο ~2,5-3%%, κούρεμα πάνω από 100 δις.

ΥΓ. Να υπενθυμίσω το φορτισμένο κλίμα («κραιμαλαις», «προυδωταις»,…) στους δρόμους, στις πλατείες και τα γήπεδα, αντί να υπάρξει μια minimum συναίνεση (τουλάχιστον ας έλλειπαν οι θεωρίες συνωμοσίας - οι οποίες πλέον κατέρρευσαν από τις εξελίξεις). Να υπενθυμίσω την στάση του Σαμαρά ο οποίος λίγες μέρες πρίν τις κρίσιμες διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης δεν πήρε ούτε καν τον λόγο στο ΕΛΚ όπου συμμετείχε η Μέρκελ, ο Σαρκοζί, κλπ να πεί έστω μια λέξη. Μάλιστα, στις 21 Οκτωβρίου δημοσιεύει άρθρο στην γερμανική εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung για να ενημερώσει το γερμανικό κοινό ότι τίποτα δεν έχει γίνει στην Ελλάδα και τα πάντα έχουν αποτύχει. Ούτε καν ότι μειώθηκε το έλλειμμα με πρωτοφανή ρυθμό δεν παραδέχεται.

Β) Η διαπραγμάτευση Σαμαρά

Όταν ανέλαβε ο Σαμαράς βρήκε

- έτοιμο μηχανισμό στήριξης με δεκάδες δις να τον περιμένουν, 

- προσαρμογή του πρωτογενούς ελλείμματος πάνω απο 80% (~5 δις πρωτ. έλλειμμα) 

- τα 2/3 του δρόμου της ανάκτησης της ανταγωνιστικότητας να έχουν καλυφθεί ήδη απο τις προηγούμενες κυβερνήσεις, 

- λόγω του PSI του 2012 οι τόκοι από τα 12 δις έπεσαν στα 6 δις,….

Ο Αντ. Σαμαράς, κατάφερε με την συμπεριφορά του τα πρώτα χρόνια της κρίσης να χάσει κάθε αξιοπιστία στα μάτια των ευρωπαίων. Δεν διέθετε το πολιτικό κεφάλαιο να διαπραγματευτεί το οτιδήποτε. Δεν ήταν λίγες οι φορές τη διετία '10-'11 όπου οι ευρωπαίοι ηγέτες της ίδιας πολιτικής οικογένειας (ΕΛΚ) στα συνέδρια τους του συνέστηναν να σοβαρευτεί ενώ αυτός έβλεπε... "ευρω-συνωμοσίες" για συναίνεση στο... λάθος. Πώς λοιπόν ένας τέτοιος άνθρωπος, που έχει χάσει την αξιοπιστία του να κάνει σκληρή (επανα)διαπραγμάτευση; πως να διαπραγματευτεί μία "απασφαλισμένη χειροβομβίδα" πριν απενεργοποιηθεί στα μάτια των ευρωπαίων; Γι' αυτό, μετά και τις συμβουλές του Μπαρόζο (για το "σχέδιο Ζ" της Μέρκελ) και το "ουδείς αναμάρτητος" του ιδίου, ακολούθησε (ή τουλάχιστον προσπάθησε - εδώ μπαίνουν πολλά αστεράκια στον τρόπο που προσπάθησε να το κάνει, άλλη συζήτηση όμως αυτή) να εφαρμόσει το μνημόνιο ως έχει, ξεχνώντας για τουλάχιστον έναν χρόνο την... σκληρή διαπραγμάτευσή την οποία ευαγγελίζονταν, μέχρι δηλαδή να ανακτήσει κάποια αξιοπιστία ο ίδιος.

Τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων

Με την πάροδο του χρόνου και ~3 χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης στην Ελλάδα και την Ευρώπη γενικότερα και με τον Ντράγκι πλέον στο τιμόνι της ΕΚΤ αντί του Τρισέ, ήταν φανερό πως οι ευρωπαίοι είχαν αρχίσει να αλλάζουν (κάπως) την κατεύθυνση τους. Αρκεί να υπενθυμίσουμε πως το καλοκαίρι του ‘12 η ΕΚΤ είχε εγγυηθεί τα ομόλογα της Ιταλίας και της Ισπανίας καθώς επίσης είχαν γίνει διάφορες ελαφρύνσεις στις Πορτογαλία- Ιρλανδία οι οποίες βρισκόταν σε κατάσταση μνημονίου.
Μέσα σε αυτό το κλίμα πλέον, τον Νοέμβριο του ’12, είχε δωράκι και για εμάς. Απομείωση του χρέους ~20 δις ευρώ και υπόσχεση για περαιτέρω κούρεμα εφόσον πιάσουμε πρωτογενή πλεονάσματα. Όμως, όπως μας λέει και ο Πιτ. Σπίγκελ σε συνέντευξη του, η ελάφρυνση του χρέους δεν ήταν κυρίως αποτέλεσμα της... σκληρής διαπραγμάτευσης Σαμαρά (είπαμε, τότε ακόμη θεωρούνταν "απασφαλισμένη χειροβομβίδα") αλλά ευνοηθήκαμε από την γενικότερη αλλαγή της ευρωπαικής κατεύθυνσης. Η συζήτηση για περαιτέρω κούρεμα του χρέους όμως δεν έγινε ποτέ, παρόλο που η Ελλάδα είχε πιάσει πρωτογενές πλεόνασμα. "Forget it Yiannis" είπε ο Σόιμπλε στον Στουρνάρα [και αυτό διότι ο Σόιμπλε είχε δύο πράγματα στο μυαλό του: α) πως η Ελλάδα δεν προχωράει τις μεταρρυθμίσεις του μνημονίου και δεν πρόκειται να κλείσει την αξιολόγηση, αφού ειδικά μετά τις ευρωεκλογές του '14 έριξε τα στυλό κάτω και έκανε... αντιμνημονιακή στροφή και, λόγω αυτού β) πως έρχονται εκλογές και η όποια διαπραγμάτευση για το χρέος αν γινόταν, θα γινόταν μετά απο αυτές].

Ο… σκληρός διαπραγματευτής Αντ. Σαμαράς που στα Ζάππεια φώναζε για τα υφεσιακά μέτρα (το έλλειμμα των 24 δις θα το έλυνε η... οικοδομή) δεν αξιοποίησε ούτε το διαπραγματευτικό χαρτί, αυτό των πολλαπλασιαστών, που του πρόσφερε το 2012-13 το ΔΝΤ. Το προσπέρασε. Ο Νταισελμπλουμ σε συνέντευξη του και ύστερα απο το ερώτημα του Θ. Δημάδη για το αν αξιοποίησε η ελληνική κυβέρνηση αυτό το χαρτί της Λαγκάρντ, απάντησε πως «έγινε σύντομη αναφορά. Δεν μπήκαμε σε λεπτομερή συζήτηση. Ήταν μόνο μια ακαδημαϊκή συζήτηση για τον πολλαπλασιαστή».

Αργότερα, το καλοκαίρι του 2013, όταν οι ευρωπαίοι κατάλαβαν πως η "χειροβομβίδα έχει απενεργοποιηθεί" και ο Σαμαράς είχε δείξει καλή διαγωγή και πως κινείται στο δρόμο της συμφωνίας και των μνημονίων, αφού είδαν επίσης πως υπάρχει μια σχετική κοινωνική ειρήνη και κυβερνητική σταθερότητα (την οποία προσέφεραν το ΠΑΣΟΚ κ η ΔΗΜΑΡ για έναν χρόνο) και πως αρχίζει να πιάνεται ο στόχος του πρωτογενούς πλεονάσματος (υπενθυμίζω πως το μεγαλύτερο μέρος της προσαρμογής του πρωτογενούς ελλείμματος είχε γίνει ήδη τη διετία '09-'11), ο Σαμαράς κατάφερε και πέτυχε ύστερα από διαπραγμάτευση να δεχτούν την μείωση του ΦΠΑ στην εστίαση απο 23% στο 13%.

Αυτές ήταν οι διαπραγματεύσεις Σαμαρά.

ΥΓ. όπως και τώρα που αυξήθηκε ο λογαριασμός των μέτρων σε σχέση με το mail Χαρδούβελη, έτσι και το ’12, ο λογαριασμός των μέτρων από 11 δις αυξήθηκε στα 17 δις μετά τις διπλές εκλογές, οι οποίες κόστισαν σε χρόνο και σε χρήμα. Όπως και τώρα, έτσι και τότε είχαμε bank run αλλά σε μικρότερο βαθμό. Όπως και τώρα με την ύφεση (αντί ανάπτυξης που προβλεπόταν για το '15), έτσι και τότε, αν έμενε (έστω) ο Λ. Παπαδήμος μέχρι τέλη του ’13 η ανάπτυξη θα είχε πιαστεί ήδη από το ’12-’13. Capital controls δεν είχαμε όμως όπως έχουμε τώρα. Ο Σαμαράς άκουσε τον Μπαρόζο (για το σχέδιο «Ζ») και δεν προχώρησε σε ουαου διαπραγμάτευση. Επίσης, κατά την εφαρμογή του μνημονίου 2 αυξήθηκαν οι ανισότητες.

Γ) Η διαπραγμάτευση Τσίπρα

Ο Τσίπρας βρήκε

- πρωτογενές πλέονασμα,
- ανάπτυξη (~0,6%),
- Ντράγκι αντί Τρισέ, Ρέντσι αντί Μπερλουσκόνι, Ολάντ αντί Σαρκοζί, Γιούνκερ αντί Μπαρόζο,…
- Ευρωπαίους πολιτικούς αλλά και πολίτες που έδειχναν κατανόηση για το ελληνικό… δράμα (τουλάχιστον στην αρχή – μέχρι να ανακαλύψουν τα κωλοδάχτυλα Βαρουφάκη).

Προεκλογικά υποσχέθηκε πως δεν θα ψηφίσει περαιτέρω υφεσιακά μέτρα, δεν ήθελε να ακούσει για τα 2 δις μέτρα του e-mail Χαρδούβελη και το κλείσιμο της αξιολόγησης (που δεν έκαναν ούτε και οι προηγούμενοι, για να τα λέμε όλα), υποσχέθηκε πως με ένα νόμο και ένα άρθρο θα έσκιζε τα μνημόνια, θα κούρευε το χρέος (προεκλογικά δεν μας έλεγε το πώς θα το κάνει αυτό για να μην μάθουν τα κόλπα μας οι άλλοι/δανειστές – για να τους αιφνιδιάσουμε ντεεε) θα επανέφερε μισθούς/συντάξεις στα επίπεδα του 2009, τέλος το ΕΝΦΙΑ, το πρόγραμμα Θεσσαλονίκης ήταν κοστολογημένο μέχρι το τελευταίο ευρώ και πως θα εφαρμοζόταν από την πρώτη μέρα και δεν θα χρειαζόταν καθόλου δανεικά,…..

Με μια Ουάου διαπραγμάτευση χωρίς σοβαρό σχέδιο και στρατηγική, με τα σούρτα- φέρτα υπουργών της κυβέρνησης για αγωγούς και δις απο τη Ρωσία, με δηλώσεις στελεχών που τα περιείχαν όλα αλλά καί τα αντίθετα τους ταυτόχρονα, όπως "κανείς δε θέλει ρήξη με τους ευρωπαίους" (Σκουρλέτης), "συμφωνούμε με το 70% του μνημονίου", "δεν θέλουμε τη δόση των 7 δις, μόνο χρόνο" (Βαρουφάκης) κλπ αλλά και "θα στείλουμε τζιχαντιστές στην Ευρώπη", "θα το κάνουμε Κούγκι" (Καμμένος), "Τα λεφτά θα μας τα δώσουν. Δεν τους συμφέρει να μην μας τα δώσουν" (Φλαμπουράρης), "δεν υπάρχει σχέδιο Β ας γίνει Αρμαγεδδών" (Βαρουφάκης), η κυβέρνηση έχασε κάθε ίχνος αξιοπιστίας και εξάντλησε την υπομονή ακόμη και παραδοσιακών συμμάχων της Ελλάδας. "...και πιστεύω πολύ ειλικρινά, μετά απ' όσα ζήσαμε, οτι η Ελλάδα δεν είχε πραγματική στρατηγική") ήταν η χαρακτηριστική η φράση Γιούνκερ  για τον τρόπο που διαπραγματεύτηκε η ελληνική κυβέρνηση.

Το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης (= το ουάου έγινε άαααουτς)

Αλλάξαμε τη λέξη Τρόικα σε Θεσμούς, το μνημόνιο σε πρόγραμμα, ~85 δις νέα δανεικά με Μνημόνιο, ακόμη 12 δις μέτρα (αντί για ~2 του e-mail Χαρδούβελη), τεράστια ζημιά στην οικονομία της χώρας, προσωρινή αποφυγή άτακτης χρεοκοπίας, υπόσχεση για κούρεμα χρέους στο μέλλον, διαλυμένο κόμμα, εκλογές,...