Δυο χρόνια δύσκολα και χαμένα

Αν συγκρίνουμε τα δύο πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης Τσίπρα-Καμμένου με τα αντίστοιχα της διακυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου, η υστέρηση της περιόδου ΣΥΡΙΖΑ -ΑΝΕΛ φαίνεται τεράστια. Και όμως, η κοινή γνώμη πιστεύει ότι τα σκληρά μέτρα τα πήρε ο Σαμαράς...

του Γιώργου Στρατόπουλου 

Το πιο αποκαρδιωτικό, δηλωτικό της πλήρους αποτυχίας των κυβερνήσεων ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι τα μέτρα που επέβαλλαν αλλά το αποτέλεσμα που πέτυχαν. Ολες οι μνημονιακές κυβερνήσεις επέβαλλαν περιοριστικά μέτρα με στόχο τη βελτίωση των μακροοικονομικών δεικτών. Να μειώσουμε τα ελλείμματα, να επιστρέψει η εμπιστοσύνη, να προσελκύσουμε επενδύσεις, να μπούμε σε τροχιά ανάπτυξης. Να μειωθούν τα spreads, να βγούμε στις αγορές. Και κουτσά στραβά, κάποιοι δείκτες βελτιώνονταν. Τώρα, μετά από 2 χρόνια Σύριζα, βρισκόμαστε εκεί που ήμαστε το 2014 -και λίγο χειρότερα.

Ο Αλέξης Τσίπρας ανέλαβε την εξουσία σε μια εξαιρετικά ευνοϊκή διεθνή συγκυρία. Η τιμή του πετρελαίου κατέρρεε, η ισοτιμία του ευρώ υποχωρούσε, τα επιτόκια ήταν χαμηλά. Και πολιτικά ήταν η πιο ανέμελη περίοδος της Ευρωζώνης μετά το ξέσπασμα της κρίσης το 2008.

Η τόσο ευνοϊκή συγκυρία καθιστά το μέτρο της αποτυχίας Τσίπρα ακόμα πιο πρόδηλο και οδυνηρό. Διότι η διετία 2015-16 είχε όλα τα φόντα να  είναι περίοδος ανάκαμψης. Αλλά τα λάθη του κ. Τσίπρα και η παροιμιώδης διαχειριστική ανεπάρκεια πολλών υπουργών καταδίκασαν τη χώρα και τους πολίτες της σε παρατεταμένη μιζέρια.

Οι κρίσιμοι δείκτες

Στον Πίνακα Ι απεικονίζεται η εξέλιξη όλων των δεικτών που αποτελούν τους διαρκείς  στόχους της μνημονιακής περιόδου. Είναι οι έννοιες που μπήκαν στη ζωή μας με την έναρξη της κρίσης: ανάπτυξη, μείωση των spreads, έξοδος στις αγορές, ρύθμιση του χρέους,  εμπιστοσύνη, προσέλκυση επενδύσεων, πρωτογενές πλεόνασμα, μείωση ανεργίας.

Είναι άδικο να αξιολογήσουμε τη διετία Τσίπρα με μόνο κριτήριο την περιοριστική πολιτική που εφάρμοσε, απαριθμώντας  φόρους, περικοπές και τα αποτελέσματα της λιτότητας στους μακροοικονομικούς δείκτες.

Ο πιο αξιόπιστος τρόπος αποτίμησης των κυβερνήσεων Τσίπρα – Καμμένου είναι η σύγκριση με την αμέσως προηγούμενη μνημονιακή Κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου, η οποία εφάρμοσε αντίστοιχες περιοριστικές πολιτικές. Γι’ αυτό στον Πίνακα Ι υπάρχουν στοιχεία για τις ημερομηνίες Ιούνιος/2012 & Ιούνιος/2014, Ιανουάριος/2015 & Ιανουάριος/2017. Για να είναι δυνατή η σύγκριση των δύο πρώτων χρόνων της διακυβέρνησης Σαμαρά με τα δύο πρώτα έτη διακυβέρνησης Τσίπρα. Για ευκολία, ονομάζω την κυβέρνηση Τσίπρα-Καμμένου ΜΚ3 (Κυβέρνηση του 3ου Μνημονίου) και την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου (ΜΚ2).

Μεταβολή ΑΕΠ: Στασιμότητα αντί για Ανάπτυξη

Η Μνημονιακή Κυβέρνηση 2 παρέλαβε μια οικονομία υπό κατάρρευση – είχε συρρικνωθεί κατά 9,1% το 2011 και 7,3% το 2012- και μετά από 2,5 χρόνια παρέδωσε μια οικονομία που είχε γυρίσει σε θετικούς (ασθενικούς) ρυθμούς ανάπτυξης 0,4%. (Πηγή Eurostat εδώ).
Δύο χρόνια διακυβέρνησης από την ΜΚ3 δεν πήγαν την οικονομία ούτε βήμα παραπέρα. Η εκτίμηση για το 2016  είναι πως το ΑΕΠ θα αυξηθεί μόλις κατά 0,2%, ενώ το 2015 έκλεισε με ύφεση.

Spreads: Οπισθοχώρηση

Το spread, η διαφορά του επιτοκίου του 10ετούς ομολόγου από το επιτόκιο του γερμανικού 10ετούς, ήταν πάντα ένας καθοριστικός δείκτης της εμπιστοσύνης των αγορών προς την ελληνική οικονομία.

Την Παρασκευή πριν τις εκλογές του Ιουνίου 2012 το spread  ήταν στο 25,7%. Δύο χρόνια αργότερα  (16/6/2014) το spread είχε μειωθεί σε 4,4%!
Την Παρασκευή πριν τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015  το spread  ήταν στο 8%. Δύο χρόνια αργότερα  το spread έχει μειωθεί στο 6,8%. (Πηγή Bloomberg)

Τον Σεπτέμβριο του 2014, το spread ήταν μόλις 4,7%. Σήμερα είναι 6,8%. Στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου το τελευταίο δίμηνο του 2014, τα spreads, όπως και πολλοί άλλοι δείκτες της ελληνικής οικονομίας, επιδεινώθηκαν λόγω της κλιμακούμενης πολιτικής αβεβαιότητας. Ουσιαστικά σήμερα, κατόπιν δύο ετών διακυβέρνησης της ΜΚ3 δεν καταφέραμε ακόμη να ανακτήσουμε ούτε καν τις απώλειες της προεκλογικής περιόδου του 2015.

Εξοδος στις αγορές: Οπισθοχώρηση

Η μείωση των spreads σημαίνει μείωση των επιτοκίων και σηματοδοτεί τη δυνατότητα άντλησης δανειακών κεφαλαίων από τις αγορές. Είναι το κρίσιμο βήμα της απεμπλοκής από τα μνημόνια.

Απρίλιο και Ιούλιο του 2014 έγιναν οι πρώτες δοκιμαστικές & σχετικά επιτυχημένες εκδόσεις ομολόγων. Βγήκαμε δειλά στις αγορές! Δεν συνεχίσαμε, ο εκλογικός κύκλος πάγωσε προσωρινά τη διαδικασία.
Το 2017 φιλοδοξούμε να πάμε ακόμα πιο πέρα. Να βγούμε στις αγορές δοκιμαστικά και μετά να συνεχίσουμε με μεγαλύτερες εκδόσεις. Πρώτα όμως πρέπει να κάνουμε δοκιμαστικές εκδόσεις. Τρία χρόνια μετά την δοκιμαστική έκδοση τον Απρίλη του 2014 προσβλέπουμε σε έναν στόχο που τότε είχαμε κατακτήσει.

Ρύθμιση χρέους: Στασιμότητα

Ρύθμιση χρέους σημαίνει κούρεμα, επιμήκυνση ή μείωση επιτοκίων.

Όπως φαίνεται στον Πίνακα Ι, ουσιαστική ρύθμιση στο χρέος έγινε το 2012. Τότε κουρεύτηκε χρέος (Μάρτιο & Νοέμβριο 2012), επιμηκύνθηκαν οι λήξεις  και μειώθηκαν τα επιτόκια (Νοέμβριος 2012). Κατά τη διετία ΜΚ3 μόνο αέρας και λόγια. Μπορεί να μην έχουν συμπεριληφθεί τα βραχυπρόθεσμα μέτρα για το  χρέος, ωστόσο σας διαβεβαιώνω πως του χρόνου τέτοια εποχή, όταν πια θα έχουν ενσωματωθεί, ούτε μείωση στους τόκους, ούτε ανιχνεύσιμη επιμήκυνση στις λήξεις θα δούμε. Σημείωση: Τα στοιχεία του Πίνακα Ι για το χρέος αφορούν το χρέος της Κεντρικής Κυβέρνησης, πηγή  εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού του 2017  (σελ. 129 & 131).

Πρωτογενές ισοζύγιο: Μικρή βελτίωση

Επί ΜΚ2, το πρωτογενές ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης από έλλειμμα 5,1 δις.€ το 2011 γύρισε σε πλεόνασμα 700 εκατ.€ το 2014.
Επί ΜΚ3, το 2015 το πλεόνασμα υποχώρησε αλλά για το 2016 εκτιμάται ότι το πλεόνασμα θα ανέλθει στα 2,5 δις.€. Αποτέλεσμα θετικό, αν απομονώσει κανείς το 2016, αλλά μέτριο σε επίπεδο διετίας. (Το αποτέλεσμα για το 2016 βασίζεται σε εκτιμήσεις με κάθε επιφύλαξη. Διότι για το 2015 ανακοινώθηκε επισήμως πλεόνασμα 0,7% αρχικά και μερικούς μήνες αργότερα περιορίστηκε σε 0,2% με νέα ανακοίνωση.)

Ανεργία: Θετικά αλλά αντιφατικά στοιχεία

Ο Α. Σαμαράς παρέλαβε  ανεργία στο 24,9% με αυξητικές τάσεις, τον Ιούνιο του 2013 έφτασε στο 27,9%, και έκτοτε ακολουθώντας πτωτική τάση την παρέδωσε στο 25,8% τον Ιανουάριο του 2015.
Ο Α. Τσίπρας παρέλαβε  ανεργία στο 25,8% με πτωτικές τάσεις και τον Οκτώβριο του 2016 είχε μειωθεί περαιτέρω στο 23%.
Υπάρχουν δύο δείκτες (ΕΛΣΤΑΤ και ΟΑΕΔ) για την ανεργία που ενώ μέχρι την άνοιξη του 2015 έδιναν την ίδια ποιοτική εικόνα, σήμερα δίνουν αντιφατικά αποτελέσματα.

Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, η ανεργία στην Ελλάδα βρίσκεται σε σταθερά καθοδική τροχιά από το Φθινόπωρο του 2013. Σύμφωνα με τον ΟΑΕΔ, οι εγγεγραμμένοι στα μητρώα του άνεργοι εξακολουθούν να αυξάνονται – αυξήθηκαν κατά 46 χιλιάδες (από 864 σε 910 χιλ.) στη διετία της ΜΚ3. Αυτή η αντίφαση είναι απόρροια μιας κοινής αλήθειας. Δεν μπορεί να έχεις ουσιαστική μείωση της ανεργίας όταν η οικονομία παραμένει σε τέλμα και δεν αναπτύσσεται.

Καταθέσεις: Οπισθοχώρηση

Οι καταθέσεις, εκτός από εργαλείο απολύτως  απαραίτητο  για τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, είναι και δείκτης εμπιστοσύνης των πολιτών προς την οικονομία της χώρας. Δεκάδες δισ. έκαναν φτερά τα πρώτα χρόνια της κρίσης. Επί ΜΚ2, η τάση φυγής των καταθέσεων από τη χώρα ανακόπηκε. Κάποια κεφάλαια μάλιστα επέστρεψαν και οι καταθέσεις αυξήθηκαν κατά 8% στη διετία Ιούνιος ’12- Ιούνιος ’14. Επί ΜΚ3, χάθηκαν πολλά κεφάλαια από το τραπεζικό σύστημα και δεν φαίνεται να επιστρέφουν σύντομα. Στη 2ετία Ιανουάριος 2015- Ιανουάριος 2017 καταγράφεται μείωση καταθέσεων κατά 15%. (Πηγή Τράπεζα Ελλάδος)

Χρηματιστήριο Αθηνών: Οπισθοχώρηση

Ο γενικός δείκτης του Χρηματιστηρίου Αθηνών ανέκαθεν αποτελούσε προεξοφλητικό μηχανισμό των προοπτικών της ελληνικής οικονομίας και δείκτη επενδυτικής εμπιστοσύνης.

Κατά τα 2 πρώτα χρόνια της ΜΚ2, ο δείκτης είχε σωρευτική απόδοση άνω του 100% (υπερδιπλασίασε).
Κατά τα 2 χρόνια της ΜΚ3, όχι μόνο δεν ανακτήθηκαν οι απώλειες της προεκλογικής υποχώρησης, αλλά στις 24/1/2017 ο δείκτης έκλεισε 23% χαμηλότερα από το κλείσιμο της 23/1/2015, τελευταίας συνεδρίασης πριν αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας η ΜΚ3.

Αποτίμηση

Σε όλους τους κρίσιμους μνημονιακούς δείκτες-στόχους τη διετία 2015-2016 παρατηρείται είτε υποχώρηση /στασιμότητα είτε ελαφρά βελτίωση. Αν όμως συγκρίνουμε τα δύο πρώτα  χρόνια της διακυβέρνησης Τσίπρα-Καμμένου με τα αντίστοιχα της διακυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου (6/2012-6/2014), η υστέρηση της περιόδου Τσίπρα-Καμμένου φαίνεται τεράστια.

Κατά την περίοδο Σαμαρά-Βενιζέλου η οικονομία γύρισε από βαθιά ύφεση σε ασθενική ανάπτυξη, τα πρωτογενή ελλείμματα γύρισαν σε πλεονάσματα, τα spreads μειώθηκαν αισθητά, βγήκαμε δοκιμαστικά στις αγορές, επέστρεψαν καταθέσεις στο τραπεζικό σύστημα κ.ά. Ενώ τα δύο χρόνια κυβέρνησης Τσίπρα-Καμμένου, εξαιρουμένης της ανεργίας, όλοι οι δείκτες εμφανίζουν επιδείνωση ή αμελητέα  βελτίωση. Παρά τις θυσίες των πολιτών δυο χρόνια τώρα η χώρα είτε παραμένει στάσιμη είτε κάνει βήματα προς τα πίσω και οπωσδήποτε έχασε την ευνοϊκή συγκυρία.

Οι ευκαιρίες που χάθηκαν

Ηδη το 2014 η πίεση στην οικονομία από την εκτόνωση της πιστωτικής φούσκας είχε κλείσει τον κύκλο της. Οι δημοσιονομικές ανισορροπίες είχαν αμβλυνθεί σημαντικά και τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης είχαν καταγραφεί. Το «ελατήριο» της οικονομίας ήταν έτοιμο να αντιδράσει με σύμμαχο μια σειρά ευνοϊκών διεθνών συγκυριών.

1. Δημοσιονομικός χώρος – Υποδιπλασιασμός τιμής πετρελαίου.
Σε μια ανέλπιστα ευνοϊκή συγκυρία η τιμή του μαύρου χρυσού μειώθηκε κατά 50% τη διετία 2015-16 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Το 2014 η Ελλάδα κατανάλωσε 12 εκατ. μετρικούς τόνους πετρέλαιο (Eurostat εδώ) που ισοδυναμούν σε 90 εκατ. βαρέλια αργού πετρελαίου. Υποθέτοντας ίδια κατανάλωση για τα έτη 2015 & 2016 η χώρα για εισαγωγές πετρελαίου τα έτη 2015 & 16 κατέβαλε 2,3 και 2,7 δις.€  λιγότερα απ’ όσα το 2014 (πίνακας ΙΙ). Συνυπολογίζοντας το όφελος από τη μείωση της τιμής του εισαγόμενου φυσικού αερίου και της μειωμένης τιμής στις εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας, μπορούμε να πούμε ότι τη διετία 2015-16 η χώρα κατά μέσο όρο είχε όφελος (εξοικονόμησε) 3,5 δις.€ ετησίως ή 2% του ΑΕΠ, χάρις στην κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου. Αυτή η εξοικονόμηση είχε τα εξής αποτελέσματα:

Ενώ το κράτος αύξησε τους φόρους στους καύσιμα, η τιμή της βενζίνης και του πετρελαίου θέρμανσης μειώθηκε.
Ενώ το κράτος επέβαλε περισσότερους φόρους στους πολίτες, εκείνοι έμειναν με περισσότερα χρήματα στην τσέπη γιατί πλήρωσαν λιγότερα για να κινηθούν και να ζεσταθούν.
Ενώ το κράτος αύξησε τους έμμεσους φόρους, οι τιμές των προϊόντων στα ράφια δεν αυξήθηκαν. Η αύξηση των φόρων αντισταθμίστηκε από τη μείωση του ενεργειακού κόστους παραγωγής και μεταφοράς.
Πολίτες, επιχειρήσεις και κράτος μοιράστηκαν αυτά τα 3,5 δις. Η Ελλάδα τη διετία 2015-16 είχε ένα δημοσιονομικό μαξιλάρι 2% του ΑΕΠ ετησίως, ως μάννα εξ ουρανού, για να ενισχύσει την εγχώρια ζήτηση και να αντισταθμίσει τις περιοριστικές πολιτικές των μνημονίων.

2. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας – Υποτίμηση του Ευρώ
Τη διετία 2015-16 το Ευρώ υποτιμήθηκε μεσοσταθμικά κατά 17% σε σχέση με το δολάριο. Το Ευρώ έχασε μέρος της «σκληρότητάς» του και αντίστοιχα τα  προϊόντα της Ευρωζώνης –άρα και της Ελλάδας- έγιναν πιο ανταγωνιστικά.

3. Χαμηλά επιτόκια –  άφθονη ρευστότητα – ποσοτική χαλάρωση
Ο Μ. Ντράγκι έπνιξε την Ευρωζώνη σε ρευστότητα αλλά η Ελλάδα κρατούσε την ομπρέλα του κ. Βαρουφάκη και του κ. Τσίπρα που …διαπραγματευόταν –ακόμα το κάνει- με το πάσο του.

4. Πολιτική συγκυρία
Η διετία 2015-16 στην Ευρώπη δεν διαταράχτηκε, ως επί το πλείστον, από εκλογικούς κύκλους και εντάσεις. Μέχρι το δημοψήφισμα στη Βρετανία, είχαμε το χρόνο, την υπομονή, ενίοτε και την ανοχή των Ευρωπαίων. Την εμπιστοσύνη τους, δυστυχώς, δεν την κερδίσαμε. Αλλά η  έκρηξη του Προσφυγικού αύξησε το διπλωματικό κεφάλαιο της χώρας και τη γεωπολιτική σημασία της ως σύνορο της Ευρώπης.

Τα βάρη που δεν επιβάρυναν την οικονομία

Η διεθνής συγκυρία δεν είχε μόνο ευνοϊκές εξελίξεις αλλά και το προσφυγικό στα σύνορά μας. Στη διετία της ΜΚ3 το δυσεπίλυτο πρόβλημα του Προσφυγικού μαζί με την πραγματική ανθρωπιστική κρίση και την πολιτική της διάσταση, δοκίμασαν τη διαχρονική και διακομματική ανεπάρκεια της ελληνικής κρατικής μηχανής. Ωστόσο, παρά το διαχειριστικό βάρος και την τοπική επιβάρυνση ορισμένων τουριστικών περιοχών, το ισοζύγιο από την περιπέτεια αυτή σε όρους οικονομικούς δεν ήταν επιβαρυντικό. Διότι οι δομές, τα  hotspots, οι μεταφορές, το προσωπικό λειτουργίας, στήριξης και εξυπηρέτησης των προσφύγων χρηματοδοτήθηκαν κυρίως από ευρωπαϊκά κονδύλια. Μεγάλο τμήμα τους διοχετεύθηκε στην ελληνική αγορά, ενίσχυσε την εγχώρια αγορά και στήριξε την αγορά εργασίας δημιουργώντας έμμεσες και άμεσες θέσεις εργασίας.

Η ένταση της λιτότητας

Μήπως, όμως, η υστέρηση της  περιόδου 2015-2016 σε όλους τους δείκτες και στόχους της οικονομίας ήταν αποτέλεσμα μιας ηπιότερης δημοσιονομικής προσαρμογής που ακολούθησε η Μνημονιακή Κυβέρνηση 3; Οχι, η ΜΚ3  δεν υστέρησε σε μέτρα λιτότητας. Συναγωνίστηκε επάξια τη ΜΚ2 σε αύξηση  φόρων και εισφορών και με το παραπάνω. Ούτε σε περικοπές των συντάξεων υστέρησε. Για την ακρίβεια μάλιστα, ο Αλ. Τσίπρας μείωσε τις κύριες συντάξεις των μη προνομιούχων περισσότερο από τον Αντ. Σαμαρά!

Καμία κύρια σύνταξη δεν μειώθηκε επί κυβέρνησης Σαμαρά για συνταξιούχους με άθροισμα συντάξεων < 1000€ – εδώ ανήκουν τα 2/3 των συνταξιούχων.
Επί Α. Τσίπρα, οι κύριες συντάξεις μειώθηκαν για όλους οριζόντια κατά 2% μέσω της αύξησης της εισφοράς υπέρ ΕΟΠΠΥ από 4% σε 6% τον Ιούλιο του 2015.
Επί Α. Σαμαρά καταργήθηκαν τα επιδόματα που αντικατέστησαν την 13η & 14η σύνταξη, συνολικού ύψους 800€ ετησίως. Αλλά η παράλληλη αύξηση του αφορολόγητου από τις 5000 στις 9000€ ουσιαστικά αποκατέστησε την απώλεια των 800€ για όσους συνταξιούχους είχαν άθροισμα συντάξεων υψηλότερο των 650€. Χαμένοι ήταν οι χαμηλοσυνταξιούχοι που ελάμβαναν άθροισμα συντάξεων χαμηλότερο των 650€. Το μέτρο αυτό στέρησε από τους χαμηλοσυνταξιούχους ετήσια έσοδα 600 εκατ.€
Επί Α. Τσίπρα καταργήθηκε το ΕΚΑΣ που ήταν βοήθημα για τους χαμηλοσυνταξιούχους. Χαμένοι ήταν οι δικαιούχοι του ΕΚΑΣ. Από την κατάργηση του ΕΚΑΣ οι χαμηλοσυνταξιούχοι θα χάσουν συνολικά ετήσια έσοδα 900 εκατ.€.

Για λόγους πληρότητας να σημειώσω ότι στη κατηγορία των συνταξιούχων με άθροισμα συντάξεων >1000€ μηνιαίως η περίοδος Σαμαρά ήταν σαφώς πιο οδυνηρή από την διετία 2015-2016.  Ο Αντ. Σαμαράς στις περικοπές των κύριων συντάξεων -σε αντίθεση με τον κ. Τσίπρα- προστάτεψε τους χαμηλοσυνταξιούχους μεταφέροντας περισσότερα βάρη στους υψηλοσυνταξιούχους.

Σταματώ εδώ την καταμέτρηση των μέτρων λιτότητας. Δεν έχει νόημα. Θέλησα μόνο να καταστήσω σαφές ότι και στις δύο περιόδους ακολουθήθηκε παρόμοιας έντασης περιοριστική πολιτική, αν και είμαι βέβαιος ότι αν κάποιος θέσει το ερώτημα αν ο Σαμαράς πετσόκοψε τις συντάξεις, η πλειονότητα θα απαντήσει ΝΑΙ και θα κάνει λάθος. Ενώ στο ερώτημα αν ο Τσίπρας μείωσε τις κύριες συντάξεις, η πλειονότητα θα απαντήσει ΟΧΙ και πάλι θα κάνει λάθος. Γιατί, αν υπάρχει ένα πεδίο όπου η ΜΚ3 έχει αξιοζήλευτες επιδόσεις είναι «η υπεράσπιση και ανάδειξη του κυβερνητικού έργου».

Πηγή: protagon.gr (εδώ)