Οι 33 θέσεις για τη Μεταρρύθμιση των Οικονομικών

Μια ομάδα οικονομολόγων απευθύνει έκκληση για μεγαλύτερο πλουραλισμό στη διδασκαλία των οικονομικών. Καταγγέλλουν τα νεοκλασσικά οικονομικά για δογματισμό. Τι προτείνουν για την εξέλιξη του κλάδου ενόψει της αυξανόμενης ανισότητας και των κρίσεων.

Δημοσιεύθηκε: 26 Δεκεμβρίου 2017 - 08:28

Πριν από πέντε αιώνες, ο Λούθηρος (φωτ.) φέρεται να θυροκόλλησε τις 95 θέσεις του σε μια εκκλησία στη Βιτεμβέργη, προκαλώντας την αλυσίδα των γεγονότων που οδήγησαν στην Προτεσταντική Μεταρρύθμιση.

Στις 12 Δεκεμβρίου, ο «αιρετικός» οικονομολόγος Στιβ Κιν «κάρφωσε» μια λίστα με 33 θέσεις στην πόρτα του London School of Economics. O στόχος της συμβολικής κίνησης ήταν να σηματοδοτήσει την ανάγκη για μια Μεταρρύθμιση στην οικονομική επιστήμη, περίπου μισή χιλιετία μετά τη θρησκευτική Μεταρρύθμιση του Λούθηρου.

Ο Αυστραλός οικονομολόγος και οι υπόλοιποι oμοϊδεάτες συνάδελφοι του που έχουν σχηματίσει την ομάδα Rethinking Economics, υποστηρίζουν ότι τα νεοκλασσικά οικονομικά βρίσκονται σε μια κατάσταση ανάλογη με αυτήν της καθολικής εκκλησίας πριν από 500 χρόνια. Σύμφωνα με τους ίδιους, τα νεοκλασσικά οικονομικά έχουν εξελιχθεί σε ένα σύστημα πίστης που συνάγει όλες τις θεωρίες του από κάποιες ιδρυτικές αρχές που γίνονται δεκτές με δογματικό τρόπο, κάτι που έχει κυριαρχήσει στο δημόσιο διάλογο και στη λήψη αποφάσεων.

«Στα οικονομικά σήμερα, το μονοπάτι προς την αλήθεια ελέγχεται από το παπαδαριό τους. Η Μεταρρύθμιση των Οικονομικών, σε αυτές τις θέσεις που καρφώθηκαν στην πόρτα του LSE, υποστηρίζει πως οι φοιτητές πρέπει να διαβάσουν τις γραφές, με όλη την ποικιλία τους, για τους εαυτούς τους. Έτσι θα μάθουν πως ο Πάπας (στο παρελθόν ο Σάμουελσον, τώρα ο Μάνκιου) δεν έχει το αλάθητο και ότι πρέπει να ψάξουν για την αλήθεια μέσα από τις αντιμαχόμενες ιδέες» δήλωσε η Βικτόρια Τσικ, καθηγήτρια Οικονομικών στο UCL και μέλος των «μεταρρυθμιστών» οικονομολόγων.

Η ομάδα των οικονομολόγων παρουσιάζει τις 33 θέσεις ως μια πρόκληση «στο μη υγιές πνευματικό μονοπώλιο των καθιερωμένων οικονομικών» και ως μια πρόσκληση σε διάλογο.

Oι 33 θέσεις για την Μεταρρύθμιση των οικονομικών:

O σκοπός της οικονομίας

1. Η κοινωνία είναι αυτή που θα αποφασίσει το σκοπό της οικονομίας. Κανένας οικονομικός στόχος δεν μπορεί να διαχωριστεί από την πολιτική. Οι δείκτες επιτυχίας αντιπροσωπεύουν πολιτικές επιλογές.

2. Η διανομή του πλούτου και του εισοδήματος είναι κρίσιμα στοιχεία της οικονομικής πραγματικότητας και θα έπρεπε να ισχύει το ίδιο και για την οικονομική θεωρία.

3. Τα οικονομικά δεν αξιακά ουδέτερα και οι οικονομολόγοι θα έπρεπε να είναι ξεκάθαροι για τις αξιολογικές κρίσεις που κάνουν. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις αξιολογικές κρίσεις που δεν είναι ορατές στο απαίδευτο μάτι.

4. Οι εφαρμοζόμενες πολιτικές δεν εξισώνουν τους όρους του παιχνιδιού, αλλά το κατευθύνουν προς μια πορεία. Έχουμε ανάγκη από μια πιο ενδελεχή συζήτηση για το τι είδους οικονομία θέλουμε και πως θα φτάσουμε εκεί.

Ο φυσικός κόσμος

5. Η φύση της οικονομίας είναι πως είναι ένα υποσύνολο της φύσης και των κοινωνιών εντός των οποίων αναπτύσσεται. Δεν υφίσταται ως μια ανεξάρτητη οντότητα. Οι κοινωνικοί θεσμοί και τα οικολογικά συστήματα έχουν ως εκ τούτου κεντρικό και όχι εξωτερικό ρόλο στη λειτουργία της.

6. Η οικονομία δεν μπορεί να επιβιώσει ή να ανθήσει χωρίς εισροές από το φυσικό κόσμο ή χωρίς τα πολλά συστήματα στήριξης της ζωής που προσφέρει ο φυσικός κόσμος. Βασίζεται σε μια συνεχή ροή ενέργειας και ύλης και λειτουργεί μέσα σε μια διαλεκτικά ισορροπημένη βιοσφαίρα. Μια οικονομική θεωρία που αντιμετωπίζει τον φυσικό κόσμο ως κάτι εξωτερικό προς το μοντέλο της δεν μπορεί να κατανοήσει πλήρως πως η επιδείνωση του φυσικού κόσμου μπορεί να πλήξει τις προοπτικές της.

7. Τα οικονομικά πρέπει να αναγνωρίσουν πως η διαθεσιμότητα της μη ανανεώσιμης ενέργειας και των μη ανανεώσιμων πόρων δεν είναι άπειρη και η χρήση αυτών των αποθεμάτων για την χρήση της ενέργειας που περιέχουν αλλάζει τις αθροιστικές ενεργειακές ισορροπίες του πλανήτη, δημιουργώντας επιπτώσεις όπως η κλιματική διαταραχή.

8. Οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στην οικονομία και την οικολογία δεν μπορούν να αγνοηθούν. Το ότι τις έχουμε αγνοήσει ως τώρα έχει οδηγήσει σε μια παγκόσμια οικονομία που ήδη κινείται αρκετά πέρα από τα βιώσιμα όρια της οικολογίας που τη φιλοξενεί, αλλά απαιτεί περαιτέρω ανάπτυξη για να λειτουργήσει. Αλλά τα οικονομικά πρέπει να θεμελιωθούν στους αντικειμενικούς περιορισμούς της οικολογίας του πλανήτη.

Θεσμοί και αγορές

9. Όλες οι αγορές δημιουργούνται και διαμορφώνονται από νόμους, έθιμα και πολιτιστικούς παράγοντες και επηρεάζονται από το τι κάνουν και δεν κάνουν οι κυβερνήσεις.

10. Οι αγορές είναι τα αποτελέσματα των διαδράσεων μεταξύ διαφορετικών ειδών δημόσιων και ιδιωτικών οργανισμών (καθώς και αυτών στην κοινωνία των πολιτών και στον τομέα του εθελοντισμού). Πρέπει να γίνει περισσότερη μελέτη για το πώς αυτοί οι οργανισμοί είναι οργανωμένοι και πως λειτουργούν οι σχέσεις μεταξύ τους και πως θα μπορούσαν να λειτουργήσουν.

11. Οι αγορές είναι επίσης πιο πολύπλοκες και λιγότερο προβλέψιμες από ότι μπορεί να συνάγεται από τις απλές σχέσεις της προσφοράς και της ζήτησης. Τα οικονομικά χρειάζονται μια βαθύτερη κατανόηση του πως λειτουργούν οι αγορές και θα μπορούσαν να διδαχθούν από την επιστήμη των πολύπλοκων συστημάτων, όπως χρησιμοποιείται στη φυσική, στη βιολογία και στην πληροφορική.

12. Οι θεσμοί διαμορφώνουν τις αγορές και επηρεάζουν τη συμπεριφορά όλων των οικονομικών δρώντων. Τα οικονομικά πρέπει να σκεφτούν τους θεσμούς ως ένα κεντρικό μέρος του μοντέλου τους.

13. Από τη στιγμή που διαφορετικές οικονομίες έχουν διαφορετικούς θεσμούς, μια πολιτική που λειτουργεί καλά σε μια οικονομία μπορεί να μην λειτουργήσει καλά σε μια άλλη. Για αυτό το λόγο, μεταξύ άλλων, πιθανότατα δεν είναι ενδεδειγμένο να προτείνει κανείς μια καθολικά εφαρμόσιμη ομάδα οικονομικών πολιτικών βασιζόμενος αποκλειστικά σε μια αφηρημένη οικονομική θεωρία.

Εργασία και κεφάλαιο

14. Οι μισθοί, τα κέρδη και οι αποδόσεις των στοιχείων ενεργητικού μπορεί να καταδειχθεί πως βασίζονται σε πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων στη συγκριτική ισχύ των εργατών, των εταιρειών και των ιδιοκτητών των στοιχείων ενεργητικού και όχι μόνο στην συγκριτική συνεισφορά τους στην παραγωγή. Τα οικονομικά χρειάζονται μια ευρύτερη κατανόηση αυτών των παραγόντων για να προσφέρουν καλύτερη πληροφόρηση για επιλογές που επηρεάζουν το μερίδιο εισοδήματος που λαμβάνουν οι διάφορες κοινωνικές ομάδες.

Η φύση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων

15. Τα λάθη, οι προκαταλήψεις, η αναγνώριση μοτίβων, η μάθηση, η κοινωνική διάδραση και το γενικότερο πλαίσιο, είναι όλα σημαντικοί παράγοντες επίδρασης της συμπεριφοράς που δεν αναγνωρίζονται από την οικονομική θεωρία. Τα καθιερωμένα οικονομικά χρειάζονται ως εκ τούτου μια πιο ευρεία κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και μπορούν να διδαχθούν από την κοινωνιολογία, την ψυχολογία, την φιλοσοφία και άλλες σχολές σκέψης.

16. Οι άνθρωποι δεν είναι τέλειοι και η «απόλυτα ορθολογική» λήψη οικονομικών αποφάσεων δεν είναι δυνατή. Οποιαδήποτε οικονομική απόφαση που έχει να κάνει με το μέλλον περιλαμβάνει ένα βαθμό μη ποσοτικοποιήσιμης αβεβαιότηας και ως εκ τούτου απαιτεί κρίση. Η καθιερωμένη οικονομική θεωρία και πρακτική πρέπει να αναγνωρίσουν το ρόλο της αβεβαιότητας.

Ανισότητα

17. Σε μια οικονομία της αγοράς, οι άνθρωποι με τις ίδιες ικανότητες, προτιμήσεις και κληροδοτήματα δεν τείνουν να καταλήγουν με το ίδιο επίπεδο πλούτου, με μερικές μόνο τυχαίες αποκλίσεις. Οι επιπτώσεις μικρών μόνο διαφορών στην τύχη ή τις περιστάσεις μπορεί να οδηγήσουν σε εντελώς διαφορετικά αποτελέσματα για παρόμοιους ανθρώπους.

18. Οι αγορές έχουν συχνά την τάση προς μια αύξηση της ανισότητας. Με τη σειρά τους, οι κοινωνίες με ανισότητα έχουν χειρότερες επιδόσεις σε μια σειρά από δείκτες κοινωνικής ευημερίας. Η καθιερωμένη οικονομική θεωρία θα μπορούσε να τα πάει πολύ καλύτερα στην κατανόηση του πως και γιατί συμβαίνει αυτό και πως μπορεί να αποφευχθεί.

19. Η πρόταση πως καθώς μια χώρα γίνεται πλουσιότερη, η ανισότητα αναπόφευκτα θα αυξηθεί αντί να πέσει, έχει καταδειχθεί πως είναι λάθος. Οποιοσδήποτε συνδυασμός ανάπτυξης του ΑΕΠ και ανισότητας είναι πιθανός.

Ανάπτυξη του ΑΕΠ, καινοτομία και χρέος

20. Η ανάπτυξη είναι μια πολιτική επιλογή, όσο είναι και μια οικονομική επιλογή. Αν επιλέξουμε να επιδιώξουμε την «ανάπτυξη», τότε τα ερωτήματα – «ανάπτυξη ποιου πράγματος, για ποιον, γιατί, για πόσο καιρό και σε ποιο βαθμό;» - πρέπει όλα να απαντηθούν άμεσα ή έμμεσα.

21. Η καινοτομία δεν είναι κάτι το εξωτερικό σε μια οικονομία. Είναι ένα αναπόσπαστο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας. Η κατανόηση μας για την ανάπτυξη του ΑΕΠ μπορεί να βελτιωθεί αν δούμε την καινοτομία να επιτυγχάνεται εντός ενός διαρκώς εξελισσόμενου οικοσυστήματος σε κατάσταση ανισορροπίας, που διαμορφώνεται από τον σχεδιασμό των αγορών και από τις διαδράσεις μεταξύ όλων των δρώντων εντός τους.

22. Η καινοτομία έχει και βαθμό μέτρησης και κατεύθυνση. Μια συζήτηση για την «κατεύθυνση» της καινοτομίας απαιτεί την κατανόηση του «σκοπού» στην εφαρμογή πολιτικών.

23. Το χρέος επηρεάζει και αυτό σημαντικά τον ρυθμό με τον οποίο αναπτύσσεται μια οικονομία και ωστόσο δεν περιλαμβάνεται στην οικονομική θεωρία. Η δημιουργία χρέους προσθέτει ζήτηση που χρηματοδοτείται από πίστωση και επηρεάζει τόσο τις αγορές αγαθών όσο και τις αγορές στοιχείων ενεργητικού. Η χρηματοδότηση και τα οικονομικά δεν μπορούν να είναι διαχωρισμένα.

Χρήματα, τράπεζες και κρίσεις

24. Η πλειοψηφία του νέου χρήματος που κυκλοφορεί στην οικονομία δημιουργείται από τις εμπορικές τράπεζες, κάθε φορά που χορηγούν ένα νέο δάνειο.

25. Ο τρόπος με τον οποίο δημιουργείται το χρήμα επηρεάζει την διανομή του πλούτου εντός της κοινωνίας. Κατ’ επέκταση, η μέθοδος της δημιουργίας χρήματος πρέπει να θεωρηθεί ένα πολιτικό ζήτημα και όχι απλά ένα τεχνικό.

26. Από τη στιγμή που οι τράπεζες δημιουργούν χρήμα και χρέος, είναι σημαντικοί δρώντες στην οικονομία και θα έπρεπε να περιλαμβάνονται στα μακροοικονομικά μοντέλα. Τα οικονομικά μοντέλα που δεν περιλαμβάνουν τράπεζες, δεν θα είναι σε θέση να προβλέπουν τις τραπεζικές κρίσεις.

27. Τα οικονομικά χρειάζονται μια καλύτερη κατανόηση του πως η αστάθεια και οι κρίσεις μπορούν να δημιουργηθούν εσωτερικά εντός των αγορών, αντί να τις αντιμετωπίζουν σαν «σοκ» που επηρεάζουν τις αγορές από έξω.

28. Η χρηματιστικοποίηση (financialisation) έχει δύο διαστάσεις: την βραχυπρόθεσμη αποκόμιση κέρδους και την κερδοσκοπική διαχείριση ενεργητικού, καθώς και μια χρηματιστικοποιημένη πραγματική οικονομία. Τα δύο προβλήματα πρέπει να εξεταστούν από κοινού.

Η διδασκαλία των οικονομικών

29. Μια καλή οικονομική εκπαίδευση πρέπει να προσφέρει μια πληθώρα θεωρητικών προσεγγίσεων στους φοιτητές της. Αυτό πρέπει να περιλαμβάνει όχι μόνο την ιστορία και τη φιλοσοφία της οικονομικής σκέψης, αλλά επίσης και μια ευρεία γκάμα των σημερινών αντιλήψεων, όπως της θεσμικής, της αυστριακής, της μαρξικής, της μετα-κεϋνσιανής, της φεμινιστικής, της οικολογικής και της θεωρίας της πολυπλοκότητας.

30. Τα ίδια τα οικονομικά δεν πρέπει να είναι μονοπώλιο. Τα διεπιστημονικά μαθήματα αποτελούν κλειδί στην κατανόηση της οικονομικής πραγματικότητας πίσω από τις κρίσεις, τη φτώχεια και την κλιματική αλλαγή. Η πολιτική, η κοινωνιολογία, η ψυχολογία και οι περιβαλλοντικές επιστήμες πρέπει να συμπεριληφθούν στη διδακτέα ύλη, χωρίς να αντιμετωπίζονται ως κατώτερες προσθήκες στην υφιστάμενη οικονομική θεωρία.

31. Τα οικονομικά δεν πρέπει να διδάσκονται ως μια αξιακά ουδέτερη μελέτη μοντέλων και ατόμων. Οι οικονομολόγοι πρέπει να έχουν γνώσεις πολιτικής και ηθικής, καθώς και να είναι σε θέση να έχουν μια γόνιμη επικοινωνία με το κοινό.

32. Μια υπερβολική επικέντρωση στην στατιστική και στα ποσοτικά μοντέλα μπορεί να αφήσει τους οικονομολόγους στο σκοτάδι όσον αφορά άλλους τρόπους σκέψης. Οι φοιτητές θα έπρεπε να έχουν στήριξη στην εξερεύνηση άλλων μεθοδολογικών προσεγγίσεων, μεταξύ των οποίων και η ποιοτική έρευνα, οι συνεντεύξεις, η έρευνα πεδίου και η επιχειρηματολογία σε θεωρητικά ζητήματα.

33. Πάνω από όλα, τα οικονομικά πρέπει να κάνουν περισσότερα για να ενθαρρύνουν την κριτική σκέψη και όχι απλώς να ανταμείβουν την αποστήθιση θεωριών και την εφαρμογή μοντέλων. Οι φοιτητές πρέπει να ενθαρρύνονται να συγκρίνουν, να αντιπαραθέτουν και να συνδυάζουν θεωρίες και να τις εφαρμόζουν με κριτικό τρόπο σε ενδελεχείς υποθέσεις εργασίας στον πραγματικό κόσμο. 

Αλέξανδρος Μανωλάτος

 Πηγή: euro2day.gr (εδώ)