Θεσμικά ελλείμματα και η κρίση του 2009, του Φίλιππου Σαχινίδη

Η δημοσιοποίηση έκθεσης του 2009 της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ) είχε αποτέλεσμα να τεθούν κρίσιμα ερωτήματα, που αφορούν το παρελθόν και την ασφαλή πορεία της χώρας μετά το τρίτο μνημόνιο.

Οι προβληματισμοί εκκινούν με το ερώτημα αν στη χώρα και στην Ευρώπη υπήρχαν μηχανισμοί έγκαιρης προειδοποίησης για την ύπαρξη μεγάλων οικονομικών ανισορροπιών. Αν ναι, γιατί απέτυχαν να οδηγήσουν στην έγκαιρη αντιμετώπιση του προβλήματος; Εχουν καλυφθεί επαρκώς τα θεσμικά ελλείμματα στους μηχανισμούς έγκαιρης προειδοποίησης, ώστε να μην επαναληφθεί στο μέλλον ανάλογος οικονομικός εκτροχιασμός;

Μέχρι τον Οκτώβριο του 2009 το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους (ΓΛΚ) κατάρτιζε και παρακολουθούσε τον προϋπολογισμό του κράτους και όχι της Γενικής Κυβέρνησης που περιλαμβάνει οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, κοινωνικής ασφάλισης και ΔΕΚΟ.

Αυτό σημαίνει ότι ο υπουργός Οικονομικών είχε εικόνα της πορείας των οικονομικών της Γενικής Κυβέρνησης, με καθυστέρηση μηνών. Το ΓΛΚ δημοσιοποιούσε μηνιαία δελτία εκτέλεσης του κρατικού προϋπολογισμού. Η ΤτΕ δημοσιοποιούσε μηνιαία στοιχεία σε ταμειακή βάση. Η ενημέρωση της Βουλής γινόταν από τον υφυπουργό Οικονομικών στην Επιτροπή Ισολογισμού Απολογισμού και αφορούσε τον Προϋπολογισμό του Κράτους και όχι της Γενικής Κυβέρνησης.

Αρα, η εικόνα για τη δημοσιονομική πορεία της χώρας εξαρτιόταν αποκλειστικά από την πληροφόρηση που παρείχε η κυβέρνηση και αυτή που υπήρχε στην Ετήσια Εκθεση του διοικητή της ΤτΕ και στις δυο εξαμηνιαίες εκθέσεις νομισματικής πολιτικής.

Τον Ιούνιο του 2009, με εντολή υπουργού, σταμάτησε η έκδοση του μηνιαίου δελτίου του ΓΛΚ! Στην κριτική της αξιωματικής αντιπολίτευσης ότι η πορεία της χώρας ήταν εκτός ελέγχου, η Ν.Δ. απάντησε με το διαφημιστικό σπoτ για τα «πράσινα παπαγαλάκια». Λίγους μήνες νωρίτερα, πρωθυπουργός και υπουργός Οικονομικών είχαν διαβεβαιώσει τους πολίτες ότι η ελληνική οικονομία ήταν «θωρακισμένη».

Σε συνάντηση τον Σεπτέμβριο του 2009, ο διοικητής της ΤτΕ είχε ενημερώσει τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ ότι το έλλειμμα μπορεί να φτάσει σε διψήφιο ποσοστό. Ο πρωθυπουργός στην Εκθεση Θεσσαλονίκης είπε ότι θα ληφθούν μέτρα εφαρμοστέα όμως από τον Ιανουάριο του 2010.

Σε συνάντηση στις 9 Οκτωβρίου 2009 στο γραφείο του υπουργού Οικονομικών κ. Παπακωνσταντίνου, στην οποία παραβρέθηκα, ο διοικητής της ΤτΕ μας ενημέρωσε, και εξερχόμενος από τη συνάντηση δήλωσε δημόσια, ότι το έλλειμμα μπορεί να φτάσει το 12% του ΑΕΠ. Δεν μας δόθηκε η έκθεση που δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα.

Σε ό,τι αφορά τους ευρωπαϊκούς θεσμούς η Ε.Ε. είχε θέσει την Ελλάδα σε επιτήρηση από τον Απρίλιο του 2009. Η κυβέρνηση της Ν.Δ. τον Ιούνιο ανακοίνωσε μέτρα. Την πρακτική τους αξία αμφισβητούσε η έκθεση της ΤτΕ. Οπως επίσης και η Ε.Ε., σε σημείωμα της για το Eurogroup του Ιουλίου του 2009, επίσης μη δημοσιοποιημένο πριν από τις εκλογές. Σε αυτό υπήρχε η εκτίμηση ότι το έλλειμμα της Ελλάδας μπορεί να φτάσει το 10%.

Το πρόβλημα της ποιότητας των στατιστικών στοιχείων της ΕΣΥΕ ήταν γνωστό, κάτι που επισημαίνει η έκθεση της ΤτΕ, λέγοντας ότι οι εκτιμήσεις για το έλλειμμα και το χρέος του 2009 που έστειλε η κυβέρνηση της Ν.Δ. στις 2 Οκτωβρίου «ήταν εκτός πραγματικότητας». Ενώ ανακριβή ήταν και τα απολογιστικά στοιχεία για το 2008. Στατιστικές απάτης τα χαρακτήρισε η έκθεση του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Τέλος ο μηχανισμός των αγορών απέτυχε να διαγνώσει έγκαιρα το μέγεθος του ελληνικού προβλήματος. Ετσι, σε μια περίοδο υπερβάλλουσας ρευστότητας παγκοσμίως, η Ελλάδα δανειζόταν με επιτόκια παρεμφερή με αυτά της Γερμανίας.

Τι άλλαξε από τότε; Το ΓΛΚ καταρτίζει μεσοπρόθεσμο και ετήσιο προϋπολογισμό Γενικής Κυβέρνησης και δημοσιοποιεί μηνιαία δελτία εκτέλεσης του. Συγκροτήθηκε το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή και το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, το οποίο παρέχει αξιολογήσεις για τις προβλέψεις που περιλαμβάνονται στον προϋπολογισμό. Αποτελεί νόμο του Κράτους, το Δημοσιονομικό Σύμφωνο, ενώ η ΕΛΣΤΑΤ είναι πραγματικά ανεξάρτητη και τα στοιχεία της από το 2010 και μετά, δεν έχουν αμφισβητηθεί. Εγινε ανεξάρτητη η Αρχή Δημοσίων Εσόδων.

Στην Ευρωπαϊκή Ενωση θεσπίστηκαν προληπτικοί μηχανισμοί παρακολούθησης των μακροοικονομικών μεγεθών των χωρών και το Δημοσιονομικό Σύμφωνο, ενισχύθηκαν οι αρμοδιότητες της Eurostat, δημιουργήθηκε η Τραπεζική Ενωση. Σε ό,τι αφορά το πρόβλημα με τις αγορές αυτό εξακολουθεί να είναι υπαρκτό. Οι αγορές σήμερα τιμολογούν το διετές ομόλογο των ΗΠΑ πιο ακριβά από το αντίστοιχο ελληνικό.

Αν πριν από την κρίση υπήρχαν στην Ε.Ε. και στη χώρα οι σημερινοί θεσμοί που υιοθετήθηκαν κυρίως από την κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ του Γ. Παπανδρέου, θεσμοί που με κάθε ευκαιρία παλεύουν να ξηλώσουν ΣΥΡΙΖΑ σήμερα και Ν.Δ. παλαιότερα, είναι πολύ πιθανό ο οικονομικός εκτροχιασμός, η υπαγωγή στα μνημόνια και η αναγκαία προσαρμογή με το συνεπακόλουθο οικονομικό και κοινωνικό κόστος να είχαν αποφευχθεί ή μετριαστεί.

Πέρα από τα όποια λάθη όλων αυτών των χρόνων, ΣΥΡΙΖΑ, Ν.Δ. και το σύνολο του πολιτικού κόσμου, οφείλουν αυτή την απάντηση στις θυσίες του ελληνικού λαού: τι έκαναν και τι θα κάνουν για να αποτρέψουν μια επανάληψη της κρίσης του 2009. Ετσι, μόνο θα αποκαταστήσουν την αξιοπιστία της πολιτικής στη συνείδηση των πολιτών.

* πρ. υπουργός

Πηγή: εδώ